Vorige maand spraken Abdullah Pehlivan (openbare orde en veiligheid, gemeente Utrecht) en Jelle van der Ster (directeur stichting SETUP) in het kader van de Stadsdialoog over ‘Polarisatie in een digitale wereld’.
Polarisatie kan zich digitaal op enorm veel manieren manifesteren: complottheorieën, scheldpartijen of online stalking, en het kan ook nog eens snel en anoniem, een groot verschil met het pre-digitale tijdperk.
Pehlivan maakt een onderscheid tussen horizontale en verticale polarisatie. De eerste speelt zich af tussen (groepen) burgers, de tweede tussen (bepaalde) burgers en de overheid. Als voorbeeld van heftige polarisatie noemde hij de periode rond de aanslagen in België en Frankrijk in 2015-2016. Tegelijk vroeg hij zich af of we ons er in West-Europa van bewust zijn dat er rond die tijd ook vele aanslagen waren in de rest van de wereld. Dat leidt tot het verwijt van meten met twee maten en dat wakkert de polarisatie aan.
Het (vermeende) meten met twee maten is ook een gevolg van de filter bubble. Op het internet zitten mensen op sociale media in bepaalde groepen, op bepaalde websites. Door algoritmes krijgen we vooral informatie die daarop aansluit. Er komt weinig binnen wat dit wereldbeeld verstoort. Lang niet iedereen is zich daarvan bewust. Verder zorgt de filter bubble ervoor dat lang niet iedereen desinformatie herkent. Dit alles is een voedingsbodem voor complottheorieën, voor wantrouwen jegens de overheid en daarmee voor verdere polarisatie.
Kritisch denken is het beste advies dat Pehlivan kan geven.
De stichting SETUP probeert mensen vooral weerbaar te maken met digitale projecten. Van der Ster constateert dat sociale media ons sturen. Van der Ster heeft geen problemen met de digitale wereld op zich, maar wel met het gebrek aan invloed daarop van gewone burgers. De grote techbedrijven hebben onevenredig veel macht. Nu internet en sociale media niet meer zijn weg te denken, is het onwenselijk dat een handvol bedrijven het voor het zeggen heeft. Dat gegeven op zich werkt polarisatie al in de hand. Dat moet dus anders.
De moderne mens heeft een ‘relatie’ met sociale media en misschien is er wel relatietherapie nodig om deze relatie gezond te houden. De projecten en inspanningen van SETUP kunnen worden gezien als onderdeel van die therapie. Doel is om een ethisch tegengeluid te laten horen.
SETUP gelooft in de taal van de kunst om de ‘ethische en sociale implicaties van technologische ontwikkelingen invoelbaar te maken’. Hoe, denkt u wellicht, gaat dat polarisatie tegen? Hier komt een grote dosis idealisme bij kijken en het zal een zaak van de lange adem zijn, maar een ‘vriendelijker’ internet, of in ieder geval een vriendelijke niche, dat niet gedomineerd wordt door de grote techbedrijven, die ons – vaak ongemerkt – sturen, kan bijdragen aan meer gemeenschapszin.
De aanwezige Heeren beschouwen zichzelf als kritische denkers en denken niet meegesleurd te zullen worden in allerlei polariserende tendensen.
Tekst en foto: Hans-Peter Lassche